Terwijl ik de werkplaats ‘Gedrag in de Klas’ aan het voorbereiden was, stuitte ik weer eens op het boek ‘De weg kwijt op school' van Ross W. Green. In dit boek beschrijft Greene hoe straffen en zelfs schorsen weinig effectief is bij leerlingen met gedragsproblemen. Sterker nog, uit een review van een 10-jarig onderzoek dat Green aanhaalt, blijkt dat een zerotolerancebeleid, dat bedoeld is om agressie en gedragsproblemen op scholen terug te dringen, juist averechts werkt. Toch wordt het straffen en belonen nog steeds ingezet om ongewenst gedrag aan te pakken. Meestal omdat we nu eenmaal geen betere middelen tot onze beschikking hebben om ongewenst gedrag te doen keren. En wees eerlijk, hoe adequaat is dat straffen en/of belonen eigenlijk? Meestal werkt het maar voor even.
Het beste wat een kind kan laten zien.
Op de opleiding tot gedragsspecialist leerde ik al dat het gedrag dat een kind in een bepaalde situatie laat zien, het beste is wat het kind kan laten zien. Als hij* het namelijk beter kan, dan zou hij beter doen. Geen enkel kind is er standaard op uit om bij voorbaat de boel te verzieken. Ik zie het aan de begroeting ’s ochtends van een leerling uit mijn klas die regelmatig in bepaalde situaties in de knel komt. Die is altijd vrolijk en opgewekt en hij is blij dat hij me weer ziet. En toch zoekt hij gedurende de dag de confrontatie op. Of met mij of met een van zijn klasgenoten. Hoe komt dat toch?
Tekortschietende vaardigheden
Wanneer een leerling rekenproblemen heeft, weten we dat er enkele vaardigheden ontbreken. Kan een leerling eenvoudige deelsommen niet maken, dan zou het bijvoorbeeld kunnen zijn dat de tafels nog niet geautomatiseerd zijn en dus wordt er extra geoefend.
Ook bij gedragsproblemen ontbreken er bepaalde vaardigheden, maar gek genoeg wordt daar niet mee geoefend. Bij gedrag gaan we er vaak vanuit dat een leerling het gewenste gedrag gewoon moet kunnen laten zien. Toch ontbreekt het ook bij deze leerlingen aan bepaalde vaardigheden, want zoals ik al eerder zei: ‘Als een leerling het beter zou kunnen, dan zou hij het dat ook doen.’ Green zegt daarover: ‘Wanneer de eisen die aan een kind worden gesteld zijn kunnen om adaptief te reageren overtreffen, is de kans het grootst dat problematisch gedrag zich voordoet. Het ontbreekt kinderen met sociale, emotionele- en gedragsproblemen aan belangrijke denkvaardigheden.’ Als we er op deze manier naar kijken, dan is het eigenlijk heel logisch dat straffen en belonen weinig effect op zullen leveren op de langere termijn. Op de korte termijn wil het soms weleens helpen, zo’n beloningskaart, maar zolang we de leerling geen andere denk- en gedragsvaardigheden aanleren, blijft het probleem ontstaan.
Collaborative & proactive solutions
Het achterhalen welke tekortschietende vaardigheden de leerling heeft is geen sinecure. Het is niet voor niets dat Greene daarover een boek van bijna 300 pagina’s geschreven heeft. Een boek dat ik overigens zeker aan iedereen aan kan raden die met kinderen werkt. Het is echter wel van groot belang om die tekortschietende vaardigheden te achterhalen, zodat je een kind kunt helpen. Zodra je namelijk achterhaalt welke vaardigheden bij het kind ontbreken, zul je gaan begrijpen waarom een kind bepaald gedrag laat zien. Bovendien weet je aan welke vaardigheden een kind kan werken en kun je beter inspelen op de situaties, waarin dit kind het ongewenste gedrag laat zien.
De methodiek die Greene daarvoor gebruikt heet CPS (collaborative & proactive solutions) en is door hem zelf ontwikkeld en evidence based. De eerste stap is het in kaart brengen waar een kind moeite mee heeft (tekortschietende vaardigheid) en in welke situatie dit zich voordoet (onopgeloste probleem). Hoe specifieker je dit kunt beschrijven, hoe beter je het gedrag van het kind kunt begrijpen. Vervolgens ga je dit onopgeloste probleem met de leerling bespreken. Niet vanuit jouw mening op de situatie, maar vanuit een objectieve beschrijving, waarna je vervolgens aan de leerling vraagt om het aan je uit te leggen. Dit doe je met de vraag: ‘Wat is er aan de hand? In het geval van een van mijn leerlingen kan dat zijn: “Het valt me op dat je er moeite mee hebt om goed te luisteren en geconcentreerd te werken, nadat je buiten hebt gespeeld. Wat is er aan de hand?” De leerling vertelt zijn visie op de situatie, wat hij moeilijk vindt, waar hij zich zorgen over maakt en/of waar hij last van heeft. Hierna kun je als volwassene aangeven wat jouw zorgen zijn, als dit gedrag in stand blijft en zoek je samen met de leerling naar een oplossing. Daarbij is het belangrijk dat de oplossing zoveel mogelijk vanuit de leerling komt, maar dat deze wel voor beiden acceptabel en realistisch moet zijn.
Eigen vaardigheden
Het vraagt nogal wat van je eigen vaardigheden, zowel gespreksvaardigheden als kunnen loslaten, om deze methode te laten slagen. Het is vooral een kwestie van veel oefenen en niet teleurgesteld raken als het je de eerste keren niet lukt. Maar als het lukt, geeft het een blijvend resultaat. Iets waar je bij het gebruik van een beloningskaart of het inzetten van straf minder zeker van bent. Waarbij ik overigens niet zeg dat je niet adequaat op moet treden bij ongewenst gedrag. Er is alleen veel meer nodig, dan belonen of straffen.
De CPS methode is overigens ook heel goed in te zetten voor de hele groep. Daarover in een volgend blog meer. Wil je zien hoe een CPS-gesprek in zijn werking gaat, bekijk dan eens de vierde video van deze site:
Wil je zelf aan de slag met CPS, dan raad ik je aan het boek ‘De weg kwijt op school’, te lezen. Zo leer je de manier van werken aan ongewenst gedrag beter te begrijpen. Bovendien word je, door middel van een praktijkverhaal, meegenomen door alle stappen van CPS.
* voor de leesbaarheid kies ik even voor de mannelijke vorm.
Reactie schrijven