Van forming tot performing: Zo begeleid je jouw klas

De Gouden weken. Inmiddels een bekend begrip in het onderwijs.

Aan het begin van ieder schooljaar, kom je deze term tegen. De Gouden weken betekent werken aan de groepsdynamiek in je klas.

Vol goede moed ga je aan de slag met diverse oefeningen. Oefeningen waarmee je hopelijk je groep kunt vormen tot een positieve groep. 

Alleen het uitvoeren van die oefeningen, dat is niet voldoende. Het goed begeleiden van de kinderen tijdens de verschillende fases, daar gaat het om. Maar daarvoor moet je goed begrijpen wat elke fase inhoudt en welke gedragingen je daarbij kunt verwachten.

Wanneer een groep zich vormt, verloopt dat volgens de volgende fases forming, storming, norming en performing. Alleen in de eerste 3 fases heb jij als leerkracht de mogelijkheid invloed uit te oefenen. Die invloed is trouwens niet enorm groot, maar groot genoeg om ermee aan de slag te gaan met je groep. Maar wat houdt elke fase nu precies in? Hoelang duurt zo’n fase ongeveer en wat kun jij als leerkracht doen?

Forming

In deze fase leren de leerlingen elkaar (weer) kennen. In de meeste gevallen gaat op de basisschool de groep weer verder in dezelfde samenstelling als het vorige jaar. Toch moeten de leerlingen weer aan elkaar wennen. Dit heeft te maken met de snelheid waarmee kinderen ontwikkelingen meemaken. Hierdoor lijkt een vakantie van 6 weken voor kinderen veel langer te duren. Wanneer kinderen weer bij elkaar in de klas komen, hebben ze tijd nodig om weer aan elkaar te wennen. 

Tijdens deze fase is het belangrijk om met de kinderen samen te werken aan vertrouwen en emotionele veiligheid. In deze fase merk je vaak dat kinderen een wat afwachtende houding aannemen. De groep is relatief rustig. Jij als leerkracht helpt door structuur en duidelijkheid te geven. Maak daarnaast veel ruimte om elkaar goed te leren kennen. 

✅ Voer activiteiten uit waarbij de kinderen meer over elkaar te weten komen.

✅ Laat kinderen samenwerken in wisselende samenstellingen.

✅ Werk zelf actief aan het opbouwen van een goede relatie met de kinderen.

Storming

In deze fase gaan de kinderen hun positie in de groep bepalen. Wie is de leider, welke subgroepjes gaan er ontstaan en wie kan zorgen voor wat lucht.

Als leerkracht is het belangrijk deze fase goed te begeleiden. Het is een fase waarin spanningen ontstaan. Dit gaat gepaard met conflicten en ruzies. Die zijn onvermijdelijk en zelfs nodig om uiteindelijk een groep te kunnen vormen. Reageer daarom rustig op ruzies en conflicten. Ga het niet voor ze oplossen, maar met ze oplossen. Doe je dit niet, dan kunnen er negatieve relaties in de groep ontstaan.

Ook in deze fase is het belangrijk om de kinderen te laten samenwerken in afwisselende groepjes. Bespreek hoe het samenwerken is gegaan. Zorg daarnaast voor activiteiten waarbij ze als groep positieve resultaten bereiken. 

Observeer goed en probeer te ontdekken wie de leider van de groep is. Dit hoeft trouwens niet het kind te zijn dat het meest van zich laat horen. Het kan zomaar zijn dat een minder opvallend kind het voor het zeggen heeft en zijn of haar boodschap via een opvallend kind uitdraagt. In een negatieve groep ontbreekt de echte leider. Er staat wel iemand aan het roer, maar andere kinderen zijn continu bezig om het leiderschap over te nemen. 

✅ Accepteer dat er in deze fase veel conflicten en ruzies zijn. Begrijp ook dat deze nodig zijn om tot een groep te kunnen komen.

✅ Los conflicten en ruzies rustig en samen op. Leer ze op een goede manier te ruziën.

✅ Observeer en probeer te ontdekken welk kind gezien wordt als leider van de groep.

Norming

In deze fase worden de regels en afspraken van de groep vastgesteld. En nee, dat zijn niet automatisch de afspraken die je aan het begin van het jaar met ze hebt besproken. Het zijn de regels die de groep belangrijk vindt. Wanneer de groep zich gevormd heeft tot een positieve groep, zullen dit ook vooral regels zijn waarbij de groep goed en veilig kan functioneren.

Door zelf, vanaf het begin, het goede voorbeeld te geven. Draag de normen die jij en de school belangrijk vinden uit. Alleen dan heb je kans dat ze worden overgenomen. 

Ga geen regels en afspraken opdringen, maar bedenk ze samen met de kinderen. Wat vinden zij belangrijk. Verder is het handig als je de afspraken positief omschrijft. Vermijd daarbij het woordje niet. Vertel ze juist wat ze wel moeten doen. Als voorbeeld; ‘rustig lopen in de gang’ in plaats van ‘niet rennen op de gang’. En maak geen lijst van 100 regels. 3 tot 5 duidelijke regels is genoeg. Door alle kinderen met een regel in te laten stemmen, is de kans dat ze nageleefd worden ook groter.

✅ Stel regels en afspraken gezamenlijk op. Zorg ervoor dat alle leerlingen zich in een regel kunnen vinden.

✅ Geef zelf continu het goede voorbeeld. Niet alleen in de groep, maar ook daarbuiten. En dit geldt natuurlijk ook voor al je collega’s.

✅ Omschrijf de regels en afspraken in positieve taal. Vertel wat je de kinderen doen in plaats van wat ze niet doen.

Performing

Nu is je groep een groep. Hopelijk een positieve. In zo’n groep wordt er goed samengewerkt en heerst er een prima sfeer. Er wordt gezorgd voor elkaar. Iedereen voelt zich verantwoordelijk. In een positieve groep kan het trouwens ook te gezellig zijn. Hier zul je als leerkracht goed mee om kunnen gaan.

In een negatieve groep staat alles onder druk. Er wordt gestreden om het leiderschap. Bij die strijd om het leiderschap worden andere kinderen naar beneden gehaald. Pesten is hier dus een groot probleem. O zo belangrijk dus om veel energie in groepsvorming te steken in de eerste weken van het schooljaar.

Termination

Groepsdynamiek kent ook nog een laatste fase; Termination. Al wordt de term Adjourning hiervoor ook gebruikt. In deze fase neemt de groep afscheid van elkaar. Vooral in groep 8 wordt hier aandacht aan besteed. In deze groep gaat elk kind zijn eigen weg en dat maakt deze fase in die groep belangrijk.

Toch kun je in de laatste weken van het schooljaar ook in andere groepen aandacht besteden aan de laatste fase. De kinderen nemen tenslotte afscheid van jou als leerkracht en jij van de kinderen. Maar ook het weg zijn van hun vrienden voor zo’n lange tijd, kan spanning opleveren. Door hier uitdrukkelijk bij stil te staan, kun je iets van die spanning wegnemen.

✅ Sta stil bij het afscheid nemen van elkaar. Niet alleen op de laatste dag, maar doe dit al eerder. Maak bijvoorbeeld een afscheidsmuur, waarop de kinderen gedachtes over het afgelopen jaar kunnen delen.

✅ In deze fase zijn er kinderen die ineens negatief gedrag vertonen. Deze kinderen vinden het vaak moeilijk om afscheid te nemen.